کد مطلب:113 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:409
احـکام نـماز
نماز بهترین اعمال دینی است كه اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادتهای دیگر هم قبول می شود و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همانطور كه اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو كند چرك در بدنش نمی ماند، نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاك می كنند. و سزاوار است كه انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و كسی كه نماز را پست و سبك شمارد مانند كسی است كه نماز نمی خواند. پیغمبر اكرم(صلی الله علیه وآله) فرمود: «كسی كه به نماز اهمیّت ندهد و آن را سبك شمارد سزاوار عذاب آخرت است».
روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند مردی وارد و مشغول نماز شد و ركوع و سجودش را كاملاً بجا نیاورد، حضرت فرمودند: «اگر این مرد در حالی كه نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است».
پس انسـان بایـد مواظب باشد كه به عجله و شتابـزدگی نمـاز نخوانـد و در حال نماز به یاد خدا باشـد و متـوجـه باشد با چـه كسـی سخـن می گویـد و خـود را در مقـابل عظـمت و بـزرگی خداونـد عالـم بسیـار پست و ناچیز ببیند و اگر انسان در موقـع نماز كاملاً به این مطلب توجه كند، از خود بی خبر می شود، چنانچه درحـال نماز تیر را از پای مبارك امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیرون كشیدند و آن حضرت متوجه نشدند.
و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی كه مانع قبول شدن نماز است، مانند حسد، كبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسكرات و ندادن خمس و زكات و بلكه هر معصیتی را ترك كند. و همچنین سزاوار است كارهایی كه ثواب نماز را كم می كند بجا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد، و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند و نیز كارهایی كه ثواب نماز را زیاد می كند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق بدست كند و لباس پاكیزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نماید.
[128]
نمازهای واجب
نمازهای واجب شش است:
اوّل: نمازهای یومیّه،
دوّم: نماز آیات،
سوّم: نماز میّت،
چهارم: نماز طواف واجب خانه كعبه (مانند نماز طواف در عمره تمتّع و عمره مفرده، و نماز طواف در حجّ تمتّع و نماز طواف نساء).
پنجم: نماز قضای پدر و مادر كه بر پسر بزرگتر واجب است،
ششم: نمازی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود(1).
نمازهای واجب یومیّه
نمازهای واجب یومیّه پنج است: ظهر و عصر; هركدام چهار ركعت. مغرب، سه ركعت. عشا، چهار ركعت صبح، دو ركعت.
مسأله 732 ـ در سفر باید نمازهای چهار ركعتی را با شرائطی كه گفته می شود دو ركعت خواند.
وقت نماز ظهر و عصر
مسأله 733 ـ اگر چوب یا چیزی مانند آن را، راست در زمین هموار فرو برند صبح كه خورشید بیرون می آید سایه آن به طرف مغرب می افتد و هرچه آفتاب بالا می آید این سایه كم می شود و در شهرهای ما در اوّل ظهر شرعی(2) به آخرین درجه كمی می رسد و ظهر كه گذشت سایه آن به طرف مشرق برمی گردد و هرچه خورشید رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود. بنابراین وقتی سایه به آخرین درجه كمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است. ولی
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ لازم به تذكر است كه نمازهائی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود، خود نماز واجب نیست بلكه وفای به عقد اجاره و نذر و قسم و وفای به عهد واجب است.
2 ـ ظهر شرعی در بعضی از مواقع سال. چند دقیقه پیش از ساعت دوازده (به ساعت ظهر كوك) و گاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است (البته همه شهرستانها این طور نمی باشد).
[129]
در بعضی شهرها مثل مكّه كه گاهی موقع ظهر سایه به كلّی از بین می رود بعد از آنكه سایه دوباره پیدا شد، معلوم می شود ظهر شده است.
مسأله 734 ـ چوب یا چیز دیگری را كه برای معیّن كردن ظهر به زمین فرو می برند شاخص گویند.
مسأله 735 ـ نماز ظهر و عصر هركدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتی كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد. و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخوانده، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند. و مابین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترك نماز ظهر و نماز عصر است، و اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز ظهر یا عصر را به جای دیگری بخواند، نمازش صحیح است.
مسأله 736 ـ اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند یعنی نیّت كند كه آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم همه نماز ظهر باشد و بعد از آنكه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام كند، و بعد نماز عصر بخواند. و احتیاط مستحب آن است كه بعد از نماز عصر دوباره نماز ظهر و عصر را بخواند.
مسأله 737 ـ نماز جمعه دو ركعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر می شود و در زمان حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام معصوم (علیه السلام) و نائب خاصّ او واجب عینی است امّا در زمان غیبت كبری واجب تخییری است یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیّر است ولی در زمانی كه حكومت عدل اسلامی باشد و نماز جمعه اقامه شود بهتر آن است كه نماز جمعه خوانده شود.
مسأله 738 ـ احتیاط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعی كه عرفاً اوّل ظهر می گویند تأخیر نیاندازند و اگر از اوائل ظهر تأخیر افتاد به جای نماز جمعه نماز ظهر بخوانند.
مسأله 739 ـ همانطور كه در مسأله (730) بیان شد برای هریك از نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشا یك وقت مخصوص وجود دارد، كه اگر مكلّف عمداً نماز
[130]
عصر را در وقت مخصوص ظهر یا نماز عشا را عمداً در وقت مخصوص مغرب بخواند نمازش باطل است. امّا اگر بخواهد نماز دیگری مانند قضاء نماز صبح یا غیر آن را در وقت مخصوص ظهر یا مغرب بخواند نمازش صحیح است.
وقت نماز مغرب و عشاء
مسأله 740 ـ مغرب موقعی است كه سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بالای سر انسان بگذرد.
مسأله 741 ـ نماز مغرب و عشا هركدام وقت مخصوص و مشتركی دارند:
وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب است تا وقتی كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد بنابراین اگر كسی مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند نمازش باطل است. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز مغرب را عمداً نخوانده باشد باید اوّل نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند.
و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا وقت مشترك نماز مغرب و عشا است كه اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.
مسأله 742 ـ وقت مخصوص و مشترك كه معنی آن در مسأله پیش گفته شد برای اشخاص فرق می كند مثلاً اگر به اندازه خواندن دو ركعت نماز از اوّل ظهر بگذرد وقت مخصوص نماز ظهر كسی كه مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترك می شود، و برای كسی كه مسافر نیست باید به اندازه خواندن چهار ركعت از اوّل ظهر بگذرد.
مسأله 743 ـ اگر پیش از خواندن نماز مغرب سهواً مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد كه اشتباه كرده است چنانچه تمام آنچه را خوانده یا مقداری از آن را در وقت مشترك خوانده و به ركوع ركعت چهارم نرفته است باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشا را بخواند.
و اگر به ركوع ركعت چهارم رفته باید نماز عشا را تمام كند بعد نماز مغرب را
[131]
بخواند، امّا اگر تمام آنچه را خوانده در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد نمازش باطل است.
مسأله 744 ـ آخر وقت نماز عشا نصف شب است، و احتیاط واجب آن است كه برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها شب را از اوّل غروب تا اذان صبح حساب كرد، و برای نماز شب و مانند آن می توان تا اوّل آفتاب حساب كرد(1).
مسأله 745 ـ اگر به واسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون اینكه نیّت ادا و قضا كند بجا آورد.
وقت نماز صبح
مسأله 746 ـ نزدیك اذان صبح از طرف مشرق، سفیده ای رو به بالا حركت می كند كه آن را فجر اوّل گویند وقتی كه آن سفیده در طرف مشرق و افق پهن و گسترده می شود آن را فجر دوّم گویند كه اوّل وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعی است كه آفتاب بیرون می آید.
احكام وقت نماز
مسأله 747 ـ هنگامی انسان می تواند مشغول نماز شود كه یقین كند وقت داخل شده است یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند، مشروط بر آنكه خبر و شهادت آنها حسّی باشد مثل اینكه شهادت بدهند كه سایه شاخص بعد از كم شدن شروع به زیاد شدن نموده است. اذان شخص وقت شناس و مورد اطمینان نیز كافی است.
مسأله 748 ـ نابینا و كسی كه در زندان گرفتار است و مانند اینها بنابر احتیاط واجب باید تا به داخل شدن وقت یقین نكنند مشغول نماز نشوند. ولی اگر انسان به واسطه وجود مانع در آسمان (مانند ابر و غبار و مانند اینها) كه برای همه مانع از یقین كردن است نتواند در اوّل وقت نماز به داخل شدن وقت یقین كند چنانچه گمان داشته باشد كه وقت داخل شده، می تواند مشغول نماز شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بنابراین تقریباً یازده ساعت و یك ربع بعدازظهر شرعی آخر وقت نماز مغرب و عشا است.
[132]
مسأله 749 ـ اگر انسان یقین كند كه وقت نماز شده یا دو مرد عادل از روی حسّ به داخل شدن وقت خبر دهند و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده است نماز او باطل است. و همچنین اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پیش از وقت خوانده نمازش باطل است و باید اعاده كند. ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شد، یا بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده نماز او صحیح است.
مسأله 750 ـ اگر انسان بر اثر غفلت و فراموشی توجّه نداشته باشد كه باید با یقین به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده نماز او صحیح است و اگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده یا نفهمد كه در وقت خوانده یا پیش از وقت، نمازش باطل است بلكه اگر بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده است احتیاط واجب آن است كه دوباره آن نماز را بخواند.
مسأله 751 ـ اگر یقین كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بین نماز شك كند كه وقت داخل شده یا نه، نماز او باطل است. ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد كه وقت شده و شك كند كه آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه نمازش صحیح است.
مسأله 752 ـ اگر وقت نماز به قدری تنگ است كه انجام بعض از مستحبّات نماز باعث شود مقداری از واجبات در خارج وقت خوانده شود باید آن مستحبّات را ترك كند مثلاً اگر به واسطه خواندن قنوت، مقداری از نماز بعد از وقت خوانده می شود نباید قنوت را بخواند و اگر بخواند معصیت كرده ولی نمازش صحیح است.
مسأله 753 ـ كسی كه به اندازه خواندن یك ركعت نماز وقت دارد، باید نماز را به نیّت ادا بخواند ولی نباید عمداً نماز را تا این وقت تأخیر بیندازد.
مسأله 754 ـ كسی كه مسافر نیست اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد باید نماز ظهر و عصر هردو را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً باید نماز مغرب را بخواند و بنابر احتیاط واجب نیت اداء و قضا ننماید.
[133]
مسأله 755 ـ كسی كه مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد باید نماز ظهر و عصر را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیّت اداء و قضا بجا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود كه به مقدار یك ركعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فوراً نماز مغرب را به نیّت ادا به جا آورد.
مسأله 756 ـ مستحب است انسان نماز را در اوّل وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هرچه به اوّل وقت نزدیكتر باشد بهتر است، مگر آنكه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلاً صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند.
مسأله 757 ـ هرگاه انسان عذری دارد كه اگر بخواهد در اوّل وقت نماز بخواند ناچار است با تیمّم نماز بخواند چنانچه بداند یا احتمال دهد كه عذر او تا آخر وقت باقی است، می تواند در اوّل وقت نماز بخواند، ولی اگر مثلاً لباسش نجس باشد یا عذر دیگری داشته باشد و احتمال بدهد كه عذر او از بین می رود بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا عذرش برطرف شود و چنانچه عذر او برطرف نشد در آخر وقت نماز بخواند. و لازم نیست به قدری صبر كند كه فقط بتواند كارهای واجب نماز را انجام دهد. بلكه اگر برای مستحبّات نماز مانند اذان و اقامه و قنوت هم وقت دارد می تواند با لباس نجس مثلاً نماز را با آن مستحبّات بجا آورد.
مسأله 758 ـ كسی كه مسائل نماز و شكیات و سهویّات را نمی داند و احتمال می دهد كه یكی از اینها در نماز پیش آید بنابر احتیاط واجب باید برای یاد گرفتن آنها نماز را از اول وقت تأخیر بیندازد. ولی اگر اطمینان دارد كه نماز را به طور صحیح تمام می كند، می تواند در اوّل وقت مشغول نماز شود، ولی اگر در نماز مسأله ای كه حكم آن را نمی داند پیش آید می تواند به یكی از دو طرفی كه احتمال می دهد عمل نماید و نماز را تمام كند. ولی بعد از نماز باید مسأله را بپرسد كه اگر نمازش باطل بوده دوباره بخواند.
مسأله 759 ـ اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبكار هم طلب خود را مطالبه می كند در صورتی كه ممكن است باید اوّل قرض خود را بدهد بعد نماز بخواند. و همچنین است اگر كار واجب دیگری كه باید فوراً آن را بجا آورد پیش آمد كند، مثلاً
[134]
ببیند مسجد نجس است كه باید اوّل مسجد را تطهیر كند بعد نماز بخواند و چنانچه اوّل نماز بخواند معصیت كرده ولی نماز او صحیح است.
نمازهایی كه باید به ترتیب خوانده شود
مسأله 760 ـ انسان باید نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پیش از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند باطل است.
مسأله 761 ـ اگر به نیّت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بین نماز یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده است نمی تواند نیّت را به نماز عصر برگرداند بلكه باید نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند و همین طور است در نماز مغرب و عشا.
مسأله 762 ـ اگر در بین نماز عصر یقین كند كه نماز ظهر را نخوانده است و نیّت را به نماز ظهر برگرداند و داخل در ركن شود و بعد یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده بوده بنابر احتیاط واجب باید نیّت را به نماز عصر برگرداند و بعد از تمام كردن نماز، دوباره نماز عصر را بخواند. ولی اگر پیش از داخل شدن در ركن یادش بیاید باید نیّت را به نماز عصر برگرداند و آنچه به نیّت ظهر خوانده دوباره به نیّت عصر بخواند و نمازش صحیح است گرچه احتیاط مستحب آن است كه نماز عصر را اعاده كند.
مسأله 763 ـ اگر در بین نماز عصر شكّ كند كه نماز ظهر را خوانده است یا نه، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند، ولی اگر وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز، مغرب می شود باید به نیّت نماز عصر نماز را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد.
مسأله 764 ـ اگر در نماز عشا، پیش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه چنانچه وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز نصف شب می شود، باید به نیّت عشا نماز را تمام كند، و اگر بیشتر وقت دارد، باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را سه ركعتی تمام كند بعد نماز عشا را بخواند.
مسأله 765 ـ اگر در نماز عشا بعد از رسیدن به ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه باید نماز را تمام كند بعد نماز مغرب را بخواند. ولی اگر این شك در وقت مخصوص به نماز عشا باشد خواندن نماز مغرب لازم نیست.
مسأله 766 ـ اگر انسان نمازی را كه خوانده احتیاطاً دوباره بخواند و در بین نماز یادش بیاید نمازی را كه باید پیش از آن بخواند نخوانده است، نمی تواند نیّت را به
[135]
آن نماز برگرداند. مثلاً موقعی كه نماز عصر را احتیاطاً می خواند اگر یادش بیاید نماز ظهر را نخوانده است نمی تواند نیّت را به نماز ظهر برگرداند.
مسأله 767 ـ برگرداندن نیّت از نماز قضا به نماز ادا و از نماز مستحب به نماز واجب جایز نیست.
مسأله 768 ـ اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد، انسان می تواند در بین نماز نیّت را به نماز قضا برگرداند، ولی باید برگرداندن نیّت به نماز قضا ممكن باشد، مثلاً اگر مشغول نماز ظهر است در صورتی می تواند نیّت را به قضای صبح برگرداند كه داخل ركعت سوّم نشده است.
نمازهای مستحبّ
مسأله 769 ـ نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند. در بین نمازهای مستحبّی به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار ركعت هستند كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا و یازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح می باشد. و چون دو ركعت نافله عشا را بنابر احتیاط مستحب باید نشسته خواند، یك ركعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه می شود.
مسأله 770 ـ از یازده ركعت نافله شب، هشت ركعت آن باید به نیّت نافله شب و دو ركعت آن به نیّت نماز شفع و یك ركعت آن به نیّت نماز وتر خوانده شود. دستور كامل نافله شب در كتابهای دعا گفته شده است.
مسأله 771 ـ نمازهای نافله را می شود نشسته خواند، ولی بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را یك ركعت حساب كند، مثلاً كسی كه می خواهد نافله ظهر را كه هشت ركعت است نشسته بخواند بهتر است شانزده ركعت بخواند و اگر می خواهد نماز وتر را نشسته بخواند، دو نماز یك ركعتی نشسته بخواند.
مسأله 772 ـ نافله ظهر و عصر در سفر ساقط است و نباید خواند ولی نافله عشا را به نیّت اینكه شاید مطلوب باشد می تواند بجا آورد.
[136]
وقت نافله های یومیّه
مسأله 773 ـ نافله نماز ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می شود و وقت آن از اوّل ظهر است تا موقعی كه سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود به اندازه دو هفتم شاخص شود، مثلاً اگر ارتفاع شاخص هفتاد سانتیمتر باشد، هر وقت مقدار سایه ای كه بعد از ظهر پیدا می شود به بیست سانتیمتر برسد آخر وقت نافله ظهر است.
مسأله 774 ـ نافله عصر پیش از نماز عصر خوانده می شود و وقت آن تا موقعی است كه سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود به چهار هفتم شاخص برسد. و چنانچه بخواهد نافله ظهر یا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند بنابر احتیاط واجب باید نافله ظهر را بعد از نماز ظهر و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند و بنابر احتیاط واجب نیّت اداء و قضا نكند.
مسأله 775 ـ وقت نافله مغرب بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پیدا می شود از بین برود.
مسأله 776 ـ وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است و بهتر است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
مسأله 777 ـ نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب به مقدار خواندن یازده ركعت نماز شب است ولی احتیاط آن است كه قبل از فجر اوّل نخوانند مگر آنكه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند كه در این صورت مانعی ندارد.
مسأله 778 ـ وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزدیك اذان صبح خوانده شود.
مسأله 779 ـ مسافر و كسی كه برای او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند یا ترس آن دارد كه در وقت بیدار نمی شود می تواند آن را در اوّل شب بجا آورد.
نماز غفیله
مسأله 780 ـ یكی از نمازهای مستحبّی نماز غفیله است كه بین نماز مغرب و
[137]
عشا خوانده می شود، و وقت آن بعد از نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب از بین برود و آن دو ركعت است، در ركعت اوّل بعد از حمد باید بجای سوره این آیه را بخوانند:
«وَذَاالنُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّی كُنتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِّ وَكَذلِكَ نُنْجِی الْمُؤمِنینَ».
و در ركعت دوّم بعد از حمد به جای سوره این آیه را بخوانند:
«وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعلَمُها اِلاّ هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی البَرِّ وَالْبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقة اِلاّ یَعْلَمُها وَلا حَبَّة فیِ ظُلُماتِ الاَرْضِ وَلا رَطْب وَلا یابس اِلاّ فِی كتاب مُبین».
و در قنوت آن بگویند: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسأَلُكَ بِمَفاتِحِ الغَیْبِ الَّتی لا یَعْلَمُها اِلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِیّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَاَنْ تَفْعَلَ بی كذا وكذا». و به جای كلمه كذا و كذا حاجتهای خود را بگویند، بعد بگویند:
«اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتی وَالْقادِرُ عَلی طَلِبَتی تَعْلَمُ حاجَتی فَأساَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ لَمَّا قَضَیْتَها لی».
روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند مردی وارد و مشغول نماز شد و ركوع و سجودش را كاملاً بجا نیاورد، حضرت فرمودند: «اگر این مرد در حالی كه نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است».
پس انسـان بایـد مواظب باشد كه به عجله و شتابـزدگی نمـاز نخوانـد و در حال نماز به یاد خدا باشـد و متـوجـه باشد با چـه كسـی سخـن می گویـد و خـود را در مقـابل عظـمت و بـزرگی خداونـد عالـم بسیـار پست و ناچیز ببیند و اگر انسان در موقـع نماز كاملاً به این مطلب توجه كند، از خود بی خبر می شود، چنانچه درحـال نماز تیر را از پای مبارك امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیرون كشیدند و آن حضرت متوجه نشدند.
و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی كه مانع قبول شدن نماز است، مانند حسد، كبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسكرات و ندادن خمس و زكات و بلكه هر معصیتی را ترك كند. و همچنین سزاوار است كارهایی كه ثواب نماز را كم می كند بجا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد، و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند و نیز كارهایی كه ثواب نماز را زیاد می كند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق بدست كند و لباس پاكیزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نماید.
[128]
نمازهای واجب
نمازهای واجب شش است:
اوّل: نمازهای یومیّه،
دوّم: نماز آیات،
سوّم: نماز میّت،
چهارم: نماز طواف واجب خانه كعبه (مانند نماز طواف در عمره تمتّع و عمره مفرده، و نماز طواف در حجّ تمتّع و نماز طواف نساء).
پنجم: نماز قضای پدر و مادر كه بر پسر بزرگتر واجب است،
ششم: نمازی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود(1).
نمازهای واجب یومیّه
نمازهای واجب یومیّه پنج است: ظهر و عصر; هركدام چهار ركعت. مغرب، سه ركعت. عشا، چهار ركعت صبح، دو ركعت.
مسأله 732 ـ در سفر باید نمازهای چهار ركعتی را با شرائطی كه گفته می شود دو ركعت خواند.
وقت نماز ظهر و عصر
مسأله 733 ـ اگر چوب یا چیزی مانند آن را، راست در زمین هموار فرو برند صبح كه خورشید بیرون می آید سایه آن به طرف مغرب می افتد و هرچه آفتاب بالا می آید این سایه كم می شود و در شهرهای ما در اوّل ظهر شرعی(2) به آخرین درجه كمی می رسد و ظهر كه گذشت سایه آن به طرف مشرق برمی گردد و هرچه خورشید رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود. بنابراین وقتی سایه به آخرین درجه كمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است. ولی
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ لازم به تذكر است كه نمازهائی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود، خود نماز واجب نیست بلكه وفای به عقد اجاره و نذر و قسم و وفای به عهد واجب است.
2 ـ ظهر شرعی در بعضی از مواقع سال. چند دقیقه پیش از ساعت دوازده (به ساعت ظهر كوك) و گاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است (البته همه شهرستانها این طور نمی باشد).
[129]
در بعضی شهرها مثل مكّه كه گاهی موقع ظهر سایه به كلّی از بین می رود بعد از آنكه سایه دوباره پیدا شد، معلوم می شود ظهر شده است.
مسأله 734 ـ چوب یا چیز دیگری را كه برای معیّن كردن ظهر به زمین فرو می برند شاخص گویند.
مسأله 735 ـ نماز ظهر و عصر هركدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتی كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد. و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخوانده، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند. و مابین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترك نماز ظهر و نماز عصر است، و اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز ظهر یا عصر را به جای دیگری بخواند، نمازش صحیح است.
مسأله 736 ـ اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند یعنی نیّت كند كه آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم همه نماز ظهر باشد و بعد از آنكه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام كند، و بعد نماز عصر بخواند. و احتیاط مستحب آن است كه بعد از نماز عصر دوباره نماز ظهر و عصر را بخواند.
مسأله 737 ـ نماز جمعه دو ركعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر می شود و در زمان حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام معصوم (علیه السلام) و نائب خاصّ او واجب عینی است امّا در زمان غیبت كبری واجب تخییری است یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیّر است ولی در زمانی كه حكومت عدل اسلامی باشد و نماز جمعه اقامه شود بهتر آن است كه نماز جمعه خوانده شود.
مسأله 738 ـ احتیاط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعی كه عرفاً اوّل ظهر می گویند تأخیر نیاندازند و اگر از اوائل ظهر تأخیر افتاد به جای نماز جمعه نماز ظهر بخوانند.
مسأله 739 ـ همانطور كه در مسأله (730) بیان شد برای هریك از نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشا یك وقت مخصوص وجود دارد، كه اگر مكلّف عمداً نماز
[130]
عصر را در وقت مخصوص ظهر یا نماز عشا را عمداً در وقت مخصوص مغرب بخواند نمازش باطل است. امّا اگر بخواهد نماز دیگری مانند قضاء نماز صبح یا غیر آن را در وقت مخصوص ظهر یا مغرب بخواند نمازش صحیح است.
وقت نماز مغرب و عشاء
مسأله 740 ـ مغرب موقعی است كه سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بالای سر انسان بگذرد.
مسأله 741 ـ نماز مغرب و عشا هركدام وقت مخصوص و مشتركی دارند:
وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب است تا وقتی كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد بنابراین اگر كسی مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند نمازش باطل است. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز مغرب را عمداً نخوانده باشد باید اوّل نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند.
و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا وقت مشترك نماز مغرب و عشا است كه اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.
مسأله 742 ـ وقت مخصوص و مشترك كه معنی آن در مسأله پیش گفته شد برای اشخاص فرق می كند مثلاً اگر به اندازه خواندن دو ركعت نماز از اوّل ظهر بگذرد وقت مخصوص نماز ظهر كسی كه مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترك می شود، و برای كسی كه مسافر نیست باید به اندازه خواندن چهار ركعت از اوّل ظهر بگذرد.
مسأله 743 ـ اگر پیش از خواندن نماز مغرب سهواً مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد كه اشتباه كرده است چنانچه تمام آنچه را خوانده یا مقداری از آن را در وقت مشترك خوانده و به ركوع ركعت چهارم نرفته است باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشا را بخواند.
و اگر به ركوع ركعت چهارم رفته باید نماز عشا را تمام كند بعد نماز مغرب را
[131]
بخواند، امّا اگر تمام آنچه را خوانده در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد نمازش باطل است.
مسأله 744 ـ آخر وقت نماز عشا نصف شب است، و احتیاط واجب آن است كه برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها شب را از اوّل غروب تا اذان صبح حساب كرد، و برای نماز شب و مانند آن می توان تا اوّل آفتاب حساب كرد(1).
مسأله 745 ـ اگر به واسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون اینكه نیّت ادا و قضا كند بجا آورد.
وقت نماز صبح
مسأله 746 ـ نزدیك اذان صبح از طرف مشرق، سفیده ای رو به بالا حركت می كند كه آن را فجر اوّل گویند وقتی كه آن سفیده در طرف مشرق و افق پهن و گسترده می شود آن را فجر دوّم گویند كه اوّل وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعی است كه آفتاب بیرون می آید.
احكام وقت نماز
مسأله 747 ـ هنگامی انسان می تواند مشغول نماز شود كه یقین كند وقت داخل شده است یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند، مشروط بر آنكه خبر و شهادت آنها حسّی باشد مثل اینكه شهادت بدهند كه سایه شاخص بعد از كم شدن شروع به زیاد شدن نموده است. اذان شخص وقت شناس و مورد اطمینان نیز كافی است.
مسأله 748 ـ نابینا و كسی كه در زندان گرفتار است و مانند اینها بنابر احتیاط واجب باید تا به داخل شدن وقت یقین نكنند مشغول نماز نشوند. ولی اگر انسان به واسطه وجود مانع در آسمان (مانند ابر و غبار و مانند اینها) كه برای همه مانع از یقین كردن است نتواند در اوّل وقت نماز به داخل شدن وقت یقین كند چنانچه گمان داشته باشد كه وقت داخل شده، می تواند مشغول نماز شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بنابراین تقریباً یازده ساعت و یك ربع بعدازظهر شرعی آخر وقت نماز مغرب و عشا است.
[132]
مسأله 749 ـ اگر انسان یقین كند كه وقت نماز شده یا دو مرد عادل از روی حسّ به داخل شدن وقت خبر دهند و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده است نماز او باطل است. و همچنین اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پیش از وقت خوانده نمازش باطل است و باید اعاده كند. ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شد، یا بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده نماز او صحیح است.
مسأله 750 ـ اگر انسان بر اثر غفلت و فراموشی توجّه نداشته باشد كه باید با یقین به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده نماز او صحیح است و اگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده یا نفهمد كه در وقت خوانده یا پیش از وقت، نمازش باطل است بلكه اگر بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده است احتیاط واجب آن است كه دوباره آن نماز را بخواند.
مسأله 751 ـ اگر یقین كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بین نماز شك كند كه وقت داخل شده یا نه، نماز او باطل است. ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد كه وقت شده و شك كند كه آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه نمازش صحیح است.
مسأله 752 ـ اگر وقت نماز به قدری تنگ است كه انجام بعض از مستحبّات نماز باعث شود مقداری از واجبات در خارج وقت خوانده شود باید آن مستحبّات را ترك كند مثلاً اگر به واسطه خواندن قنوت، مقداری از نماز بعد از وقت خوانده می شود نباید قنوت را بخواند و اگر بخواند معصیت كرده ولی نمازش صحیح است.
مسأله 753 ـ كسی كه به اندازه خواندن یك ركعت نماز وقت دارد، باید نماز را به نیّت ادا بخواند ولی نباید عمداً نماز را تا این وقت تأخیر بیندازد.
مسأله 754 ـ كسی كه مسافر نیست اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد باید نماز ظهر و عصر هردو را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً باید نماز مغرب را بخواند و بنابر احتیاط واجب نیت اداء و قضا ننماید.
[133]
مسأله 755 ـ كسی كه مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد باید نماز ظهر و عصر را بخواند، ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند ولی اگر كمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیّت اداء و قضا بجا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود كه به مقدار یك ركعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فوراً نماز مغرب را به نیّت ادا به جا آورد.
مسأله 756 ـ مستحب است انسان نماز را در اوّل وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هرچه به اوّل وقت نزدیكتر باشد بهتر است، مگر آنكه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلاً صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند.
مسأله 757 ـ هرگاه انسان عذری دارد كه اگر بخواهد در اوّل وقت نماز بخواند ناچار است با تیمّم نماز بخواند چنانچه بداند یا احتمال دهد كه عذر او تا آخر وقت باقی است، می تواند در اوّل وقت نماز بخواند، ولی اگر مثلاً لباسش نجس باشد یا عذر دیگری داشته باشد و احتمال بدهد كه عذر او از بین می رود بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا عذرش برطرف شود و چنانچه عذر او برطرف نشد در آخر وقت نماز بخواند. و لازم نیست به قدری صبر كند كه فقط بتواند كارهای واجب نماز را انجام دهد. بلكه اگر برای مستحبّات نماز مانند اذان و اقامه و قنوت هم وقت دارد می تواند با لباس نجس مثلاً نماز را با آن مستحبّات بجا آورد.
مسأله 758 ـ كسی كه مسائل نماز و شكیات و سهویّات را نمی داند و احتمال می دهد كه یكی از اینها در نماز پیش آید بنابر احتیاط واجب باید برای یاد گرفتن آنها نماز را از اول وقت تأخیر بیندازد. ولی اگر اطمینان دارد كه نماز را به طور صحیح تمام می كند، می تواند در اوّل وقت مشغول نماز شود، ولی اگر در نماز مسأله ای كه حكم آن را نمی داند پیش آید می تواند به یكی از دو طرفی كه احتمال می دهد عمل نماید و نماز را تمام كند. ولی بعد از نماز باید مسأله را بپرسد كه اگر نمازش باطل بوده دوباره بخواند.
مسأله 759 ـ اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبكار هم طلب خود را مطالبه می كند در صورتی كه ممكن است باید اوّل قرض خود را بدهد بعد نماز بخواند. و همچنین است اگر كار واجب دیگری كه باید فوراً آن را بجا آورد پیش آمد كند، مثلاً
[134]
ببیند مسجد نجس است كه باید اوّل مسجد را تطهیر كند بعد نماز بخواند و چنانچه اوّل نماز بخواند معصیت كرده ولی نماز او صحیح است.
نمازهایی كه باید به ترتیب خوانده شود
مسأله 760 ـ انسان باید نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پیش از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند باطل است.
مسأله 761 ـ اگر به نیّت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بین نماز یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده است نمی تواند نیّت را به نماز عصر برگرداند بلكه باید نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند و همین طور است در نماز مغرب و عشا.
مسأله 762 ـ اگر در بین نماز عصر یقین كند كه نماز ظهر را نخوانده است و نیّت را به نماز ظهر برگرداند و داخل در ركن شود و بعد یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده بوده بنابر احتیاط واجب باید نیّت را به نماز عصر برگرداند و بعد از تمام كردن نماز، دوباره نماز عصر را بخواند. ولی اگر پیش از داخل شدن در ركن یادش بیاید باید نیّت را به نماز عصر برگرداند و آنچه به نیّت ظهر خوانده دوباره به نیّت عصر بخواند و نمازش صحیح است گرچه احتیاط مستحب آن است كه نماز عصر را اعاده كند.
مسأله 763 ـ اگر در بین نماز عصر شكّ كند كه نماز ظهر را خوانده است یا نه، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند، ولی اگر وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز، مغرب می شود باید به نیّت نماز عصر نماز را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد.
مسأله 764 ـ اگر در نماز عشا، پیش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه چنانچه وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز نصف شب می شود، باید به نیّت عشا نماز را تمام كند، و اگر بیشتر وقت دارد، باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را سه ركعتی تمام كند بعد نماز عشا را بخواند.
مسأله 765 ـ اگر در نماز عشا بعد از رسیدن به ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه باید نماز را تمام كند بعد نماز مغرب را بخواند. ولی اگر این شك در وقت مخصوص به نماز عشا باشد خواندن نماز مغرب لازم نیست.
مسأله 766 ـ اگر انسان نمازی را كه خوانده احتیاطاً دوباره بخواند و در بین نماز یادش بیاید نمازی را كه باید پیش از آن بخواند نخوانده است، نمی تواند نیّت را به
[135]
آن نماز برگرداند. مثلاً موقعی كه نماز عصر را احتیاطاً می خواند اگر یادش بیاید نماز ظهر را نخوانده است نمی تواند نیّت را به نماز ظهر برگرداند.
مسأله 767 ـ برگرداندن نیّت از نماز قضا به نماز ادا و از نماز مستحب به نماز واجب جایز نیست.
مسأله 768 ـ اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد، انسان می تواند در بین نماز نیّت را به نماز قضا برگرداند، ولی باید برگرداندن نیّت به نماز قضا ممكن باشد، مثلاً اگر مشغول نماز ظهر است در صورتی می تواند نیّت را به قضای صبح برگرداند كه داخل ركعت سوّم نشده است.
نمازهای مستحبّ
مسأله 769 ـ نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند. در بین نمازهای مستحبّی به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار ركعت هستند كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا و یازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح می باشد. و چون دو ركعت نافله عشا را بنابر احتیاط مستحب باید نشسته خواند، یك ركعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه می شود.
مسأله 770 ـ از یازده ركعت نافله شب، هشت ركعت آن باید به نیّت نافله شب و دو ركعت آن به نیّت نماز شفع و یك ركعت آن به نیّت نماز وتر خوانده شود. دستور كامل نافله شب در كتابهای دعا گفته شده است.
مسأله 771 ـ نمازهای نافله را می شود نشسته خواند، ولی بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را یك ركعت حساب كند، مثلاً كسی كه می خواهد نافله ظهر را كه هشت ركعت است نشسته بخواند بهتر است شانزده ركعت بخواند و اگر می خواهد نماز وتر را نشسته بخواند، دو نماز یك ركعتی نشسته بخواند.
مسأله 772 ـ نافله ظهر و عصر در سفر ساقط است و نباید خواند ولی نافله عشا را به نیّت اینكه شاید مطلوب باشد می تواند بجا آورد.
[136]
وقت نافله های یومیّه
مسأله 773 ـ نافله نماز ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می شود و وقت آن از اوّل ظهر است تا موقعی كه سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود به اندازه دو هفتم شاخص شود، مثلاً اگر ارتفاع شاخص هفتاد سانتیمتر باشد، هر وقت مقدار سایه ای كه بعد از ظهر پیدا می شود به بیست سانتیمتر برسد آخر وقت نافله ظهر است.
مسأله 774 ـ نافله عصر پیش از نماز عصر خوانده می شود و وقت آن تا موقعی است كه سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود به چهار هفتم شاخص برسد. و چنانچه بخواهد نافله ظهر یا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند بنابر احتیاط واجب باید نافله ظهر را بعد از نماز ظهر و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند و بنابر احتیاط واجب نیّت اداء و قضا نكند.
مسأله 775 ـ وقت نافله مغرب بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پیدا می شود از بین برود.
مسأله 776 ـ وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است و بهتر است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
مسأله 777 ـ نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب به مقدار خواندن یازده ركعت نماز شب است ولی احتیاط آن است كه قبل از فجر اوّل نخوانند مگر آنكه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند كه در این صورت مانعی ندارد.
مسأله 778 ـ وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزدیك اذان صبح خوانده شود.
مسأله 779 ـ مسافر و كسی كه برای او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند یا ترس آن دارد كه در وقت بیدار نمی شود می تواند آن را در اوّل شب بجا آورد.
نماز غفیله
مسأله 780 ـ یكی از نمازهای مستحبّی نماز غفیله است كه بین نماز مغرب و
[137]
عشا خوانده می شود، و وقت آن بعد از نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب از بین برود و آن دو ركعت است، در ركعت اوّل بعد از حمد باید بجای سوره این آیه را بخوانند:
«وَذَاالنُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّی كُنتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِّ وَكَذلِكَ نُنْجِی الْمُؤمِنینَ».
و در ركعت دوّم بعد از حمد به جای سوره این آیه را بخوانند:
«وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعلَمُها اِلاّ هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی البَرِّ وَالْبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقة اِلاّ یَعْلَمُها وَلا حَبَّة فیِ ظُلُماتِ الاَرْضِ وَلا رَطْب وَلا یابس اِلاّ فِی كتاب مُبین».
و در قنوت آن بگویند: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسأَلُكَ بِمَفاتِحِ الغَیْبِ الَّتی لا یَعْلَمُها اِلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِیّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَاَنْ تَفْعَلَ بی كذا وكذا». و به جای كلمه كذا و كذا حاجتهای خود را بگویند، بعد بگویند:
«اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتی وَالْقادِرُ عَلی طَلِبَتی تَعْلَمُ حاجَتی فَأساَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ لَمَّا قَضَیْتَها لی».